Każdemu z nas może przytrafić się sytuacja, w której podmiot prawa cywilnego wyrządził nam szkodę. Zaczynając od kradzieży roweru, czy kończąc na skomplikowanych przypadkach nie wywiązania się z umowy i utraty korzyści z niej płynących. W tych sytuacjach przychodzi nam z pomocą jedno z narzędzi prawa cywilnego, zwanego odszkodowaniem.
Czym zatem jest odszkodowanie? W dużym skrócie jest to świadczenie , jakie należy się poszkodowanemu za wyrządzenie szkody od podmiotu prawa cywilnego, który tę szkodę wyrządził lub ponosi za nią odpowiedzialność. Szeroko ujęte podmioty prawa cywilnego to w tym przypadku osoby fizyczne, osoby prawne oraz Skarb Państwa.
Żyjąc w tak zabieganych czasach, nie trudno o sytuacje w których dochodzi do wyrządzenia szkody, a co za tym idzie, potrzeby jej rekompensacji. Jednym z najczęściej występujących obecnie przypadków, w których możemy mieć do czynienia z odpowiedzialnością odszkodowawczą jest wypadek komunikacyjny. Poszkodowany, z pomocą wykwalifikowanych prawników, może zażądać od sprawcy odszkodowania na drodze powództwa cywilnego. Jednak aby złożony pozew był zasadny, musimy udowodnić następujące przesłanki: zaistnienie szkody, niedozwolony czyn sprawcy, winę sprawcy, oraz związek przyczynowy między szkodą a zdarzeniem, które ją wywołało. Warto również wytłumaczyć, że aby uzyskać odszkodowanie, należy wykazać istnienie wszystkich powyższych przesłanek.
Jak rozumieć pojęcie szkody? Pojęcie szkody nie zostało do dzisiaj prawnie zdefiniowane, w żadnym z kodeksów Rzeczpospolitej Polskiej. Możemy jedynie mówić o interpretacji tego pojęcia. Szkoda rozumiana jest jako jakikolwiek uszczerbek w dobrach i interesach prawnie chronionych, następujący wbrew woli poszkodowanego. Wyróżnia się dwa rodzaje szkody: majątkową i niemajątkową. Szkoda majątkowa ulega dalej podziałowi na dwa rodzaje: stratę (damnum emergens) i utracone korzyści (lucrum cessans). Stratą jest pomniejszenie majątku osoby poszkodowanej ( zmniejszenia aktywów lub zwiększenia pasywów). Utracone korzyści to majątek, który nie wzrósł tak jak poszkodowany się tego spodziewał, gdyby zdarzenie powodujące szkodę nie nastąpiło. Wracając do przykładu wypadku komunikacyjnego, stratą jest rzeczywista wartość uszkodzeń samochodu, a utraconą korzyścią jest fakt, że taksówkarz , którego samochód został uszkodzony, nie otrzyma wynagrodzenia za czas naprawy pojazdu.
Kolejną przesłanką, która musimy wykazać w powództwie cywilnym jest bezprawność czynu sprawcy. Ową bezprawność rozumie się najprościej jako, sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym. Bezprawnie zachowa się na przykład kierowca, który przejedzie na czerwonym świetle sygnalizacji drogowej i spowoduje wypadek komunikacyjny. Warto zwrócić również uwagę na fakt, że w prawie cywilnym czyn dzieli się na działanie, jak i zaniechanie. Zatem czynem bezprawnym będzie zarówno przejechanie na czerwonym świetle, jak i zaniechanie naprawy hamulców, w sytuacji gdy sprawca wiedział o konieczności tej naprawy, czego efektem była kolizja drogowa.
Jedną z najtrudniejszych przesłanek, którą należy wykazać nie tylko w procesie cywilnym, ale również karnym jest wina. Może być ona umyślna, gdy sprawca jest świadomy tego, że skutek jego działania wywoła szkodę i celowo do tego skutku zmierza, lub gdy jest świadomy szkodliwości skutku swego zachowania i godzi się na wystąpienie tego skutku. Drugą postacią jest wina nieumyślna gdy sprawca ma możliwość przewidzenia wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć, albo też nie ma możliwości przewidzenia nastąpienia tych skutków, choć powinien i może je przewidzieć. Winę umyślną ponosi na przykład sprawca, który zaplanował uderzyć w dany samochód i spowodował tym samym szkodę. Winą nieumyślną obarczony jest sprawca, który nie zaciągnął hamulca i w czasie jego nieobecności samochód się stoczył i uderzył w inny pojazd.
Ostatnia już przesłanką, która musi zaistnieć aby poszkodowany wywalczył stosowne odszkodowanie jest wystąpienie związku przyczynowego między szkodą a sprawcą. Udowodnienie tej przesłanki zależy głównej mierze od rozpatrzenia okoliczności danej sprawy przez sędziego zgodnie z zasadami wiedzy i doświadczenia zawodowego. Związek przyczynowy między sprawcą a szkodą istnieje gdy jest ona naturalnym, typowym i oczekiwanym skutkiem jego działania. Dla przykładu, związek ten zaistnieje, gdy sprawca nie ustąpi pierwszeństwa poszkodowanemu i uderzając w bok jego samochodu spowoduje szkodę materialną.
Gdy udowodnimy istnieje wymienionych powyżej przesłanek, w efekcie czego będzie się nam należało odszkodowanie, kodeks cywilny daje nam prawo wyboru rodzaju kompensacji. Odszkodowanie będzie zatem polegało na przywróceniu do stanu istniejącego przed wyrządzeniem szkody ( o ile oczywiście to możliwe), lub zapłacie sumy pieniężnej. Wybór należy zatem do poszkodowanego. Warto zatem mieć świadomość , że kiedy efektem bezprawnego działania sprawcy jest nasza szkoda, prawo cywilne stoi po naszej stronie.